درمان ایدز

وقتی سخن از ایدز به میان می‌آید، ذهن بسیاری از مردم به بیماری لاعلاجی می‌رسد که به نوعی هاله شرم دورش را گرفته است، چرا که یکی از راه‌های انتقال آن از طریق تماس جنسی است؛ اینجاست که صحبت از مباحث پزشکی فراتر رفته و ماجرا به ابعاد فرهنگی و اجتماعی هم سرایت می‌کند و با این تفاسیر، جا دارد هر موفقیتی در مقابله با آن برای همه کشورهای جهان موفقیت به شمار آید.

به گزارش فان آباد از «تابناک»، مراجع کنترل سلامت مواد غذایی و دارو در آمریکا، نخستین داروی پیشگیری از ابتلا به ویروس «اچ.آی‌.وی» را تأیید کردند تا به این ترتیب، افراد بالغی که ممکن است در معرض خطر ابتلا به این ویروس باشند، بتوانند از این شبه واکسن بهره گرفته و در امان بمانند.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، این دارو که ترووادا (Truvada) نام دارد، از سال ۲۰۰۴ به بازار عرضه شده و در سالیان گذشته تحت نظارت مراجع کنترل دارو قرار داشته و سرانجام توانسته با پشت سر گذاشتن همه مراحل آزمایشی مورد تأیید قرار گرفته و به عنوان ابزاری در مقابل گسترش «اچ‌.آی‌.وی‌» رسمیت بیابد.

این در حالی است که برخی از کار‌شناسان بیماری ایدز، این دارو را یک سلاح کارآمد در برابر شیوع ویروس «اچ‌.آی‌.وی‌» می‌دانند، ولی در مقابل، برخی از مدیران و کار‌شناسان بهداشت عمومی و به ویژه مشاوران روابط جنسی می‌گویند، در دسترس قرار گرفتن این دارو ممکن است باعث شود که برخی از افراد به خطر ایدز کمتر توجه کرده و رفتارهای پر خطر جنسی گسترش یابد.

این نگرانی‌ها از این روی مطرح می‌شود که در پشت پرده بیماری ایدز، ویروسی قرار گرفته که به نام «اچ‌آی‌وی» شناخته می‌شود و به نوعی عجیب از قابلیت جهش یافتگی برای عدم مقابله با خود بهره می‌گیرد؛ به این صورت که ویروس مهاجم پس از ورود به یک سلول، افزون بر اینکه مانند دیگر ویروس‌ها از دی‌ان‌ای میزبان برای تکثیر خود بهره می‌گید، رد برخی ویژگی‌های ژنتیکی خود را در دی‌ان‌ای میزبان به جای گذاشته و به نوعی با هر بار تکثیر شدن سلول‌های میزبان، بدون اینکه توسط سیستم ایمنی بدن شناسایی شود، بر دامنه گسترش ویروس می‌افزاید.

اکنون کافی است که بدانیم روزانه سیصد میلیارد سلول در بدن انسان ساخته می‌شود تا ترس ورود ایدز به بدنمان بیش از پیش پر رنگ شود؛ در حقیقت تکثیر روزمره سلول در بدنمان می‌تواند همراه با خطری باشد که ممکن است تا سالیان سال نهفته بماند تا سرانجام هنگامی که بیماری بروز پیدا کرد، فرد بیمار را با انبوهی از مشکلات روبه‌رو کند که شاید در قالب نا‌توانی سیستم ایمنی بدن در مقابله با یک سرماخوردگی ساده هم به چشم بخورد.

این دورنمای نا‌امید کننده از ابتلا به ویروس «اچ.‌آی.‌وی» در حالی مطرح است که در دهه اخیر، نقطه ضعف‌هایی در عملکرد این ویروس شناسایی شده که همواره دانشمندان را در یافتن راهی برای مقابله با آن امیدوار نگه داشته و پروژه‌های متعددی برای کشف درمان ایدز کلید زده است تا جایی که اکنون مهار شدت گسترش بیماری به کمک برخی دارو‌ها ممکن شده و البته جلوگیری از ورود ویروس هم تا حد بسیاری با داروی ترووادا به تأیید رسیده است.

گفتنی است، بر پایه تحقیقات اخیر، مشخص شده که استفاده از داروی ترووادا احتمال آلوده شدن افراد سالم از طریق داشتن روابط جنسی با افراد مبتلا به ایدز را حدود ۴۴ درصد کاهش می‌دهد.

این رویداد مثبت در حالی مطرح می‌شود که آمار‌ها از افزایش درصد مبتلایان به ویروس «اچ‌.آی.‌وی» در سال‌های اخیر می‌گویند و نگرانی‌ها مبنی بر آغاز موج جدید ابتلا به این ویروس در بسیاری از کشور‌ها، از جمله کشورمان روزافزون شده است.

اما داروهای ساخته شده پیشین چه می‌کردند و تفاوت این دارو با آن‌ها چیست؟ این نکته کلیدی، ما را بر آن داشت تا سری به دنیای مقابله با بیماری قرن بزنیم و نتایج سال‌ها تلاش در این باره را بازخوانی کنیم:

تا کنون پنج دسته دارو برای مقابله با ایدز ساخته شده که در مقاطع گوناگون ورود و تکثیر «اچ‌آی‌وی» عمل می‌کنند:

بازدارنده‌های‌ ورودی: مکانیزم این نوع دارو‌ها بر پایه جلوگیری از ورود ویروس به بدن تمرکز داشته است؛ بدین ترتیب که قرار است داروی موجود در بدن (چیزی شبیه واکسن) به کمین اچ‌آی‌وی نشسته و با چسبیدن به پروتئین‌های موجود بر سطح بیرونی ویروس، مانع از پیوستن آن به پوسته سلول و ورود آر‌ان‌ای آن به پروسه کدسازی ژنتیکی بدن میزبان شود. از این گروه تاکنون تنها یک نمونه (با نام فوزیون) وارد بازار شده است.

بازدارنده‌های گیرنده: عملکرد این دسته از دارو‌ها هم مشابه دسته قبل است، با این تفاوت که این بار سخن از نوعی پروتئین به میان می‌آید که قرار است به پوسته سلول‌های پذیرنده «اچ‌آی‌وی» بچسبد و مانند مانعی برای چسبیدن ویروس به سلول عمل کند. از این گروه هم تاکنون تنها یک دارو، (به نام ماراویروک) به بازار راه یافته است.

مهارکننده‌های ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی: مکانیزم این نوع دارو‌ها هم بر اثرگذاری بر فرایند نسخه‌سازی ویروس در سلول‌های میزبان متمرکز شده و نقش اصلی‌شان، کنترل سرعت تکثیر «اچ‌آی‌وی» است و نمونه‌هایی از آن سال‌هاست به بازار آمده و مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ زیدوودین و لامیوودین هم نمونه‌های این نوع دارو هستند که به بازار رسیده است.

مهارکننده‌های ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی: این دسته نیز مانند داروهای مهار کننده‌ای که گفته شد، برای کاهش سرعت تکثیر ویروس به کار گرفته می‌شوند؛ اما فرایند کارشان با چسبیدن به آنزیمی انجام می‌گیرد که فرآیند نسخه سازی را هدایت می‌کند؛ از این دسته نیز داروهایی چون نوی راپین و افاویرنز به بازار راه یافته‌اند.

مهارکننده پروتئاز: این دسته از داروهای مهار کننده هم مانند دسته‌های پیشین برای کاهش سرعت گسترش ویروس به کار گرفته می‌شوند؛ اما این بار فرآیند با تأثیر بر پروتئاز‌ها (نوعی از آنزیم‌ها که باعث تجزیه پروتئین‌ها می‌شوند) صورت می‌گیرد که دست بر قضا اهمیت بسیاری در کنترل فعالیت‌های سلولی دارند؛ از این گروه هم ساکی ناویر به بازار راه یافته است.

این در حالی است که همه گروه‌های دارویی بالا تا کنون نتوانسته‌اند به موفقیت زیادی دست پیدا کنند و به رغم اینکه در کنار هم به مصرف می‌رسند، تغییر شکل‌های مداوم ویروس ‌اچ‌آی‌وی به مرور آن‌ها را بی‌اثر کرده و کار را به جایی می‌رساند که در برخی موارد، از مبتلایان تازه، ویروس‌هایی ردیابی می‌شوند که حتی پیش از آغاز معالجات در برابر داروهای موجود مقاومت نشان می‌دهند.

بدین ترتیب، دانشمندان بر آن شدند تا ترکیبی از داروهای مهار کننده بسازند که مصرف آن‌ها به نوعی کارکرد پیشگیری کننده داشته باشد و ترووادا (ترکیبی با دوز ثابت از دو نوع داروی مهار کننده به نامهای تنوفوویر و امتریسیتابین) محصول این تلاش به شمار می‌رود؛ دارویی گران‌قیمت که مصرف سالانه‌اش چیزی حدود چهارده هزار دلار هزینه در بر خواهد داشت و به نظر نمی‌رسد مصرف آن به این زودی‌ها فراگیر شود.